Miletê Kurd, demî destpêkî Komara Turkîyê de, heqî xo ke demî Osmanîyan de qezenc kerdibî, vînkerdî. Rejimo newe verba hereketê azadîwaşteya kurd zaf huşk û zixm hereket kerd. Hikûmetî İsmet Paşayî meclîsa newe de, di qerarî zaf muhîm girewtî. Înan ra yew “Dadigehê Îstiklal ê Şerq a (06.04.1925) ê didin sey tedbir û vernîgirewtişî nêrazîbîyayen, qanûnî “Teqrîrî Sikûn” bî.
Amancî awan kerdenî Dadıgehê Îstiklalê ê Şerq, tena vernî girewtenê hereketanî verba rejîmî Kemalîst bi. Dema ke na dadigeh awan bî, hê hefteyo yewin de tepiştişî roşnvîranî kurdan dest ci kerd. Eynî wext de, hîrê darî ameyî ronayen û rayerî dard kerdenî azadîwaştenî kurd abi.
Kurd heme heqanî xo yê milî bêpar mendibî. No rid ra înan binî serektîye Rêxistinê Azadî û Serekê ey Xalid Begê Cıbrî û Şêx Seîd Efendî de, verî 96 serr, serrê 1925-de, sere wedarit.
Kurd wextî Osmanîyan ra, heta serre 1923’jî, Meclîsê Gird ê Milet de, bi nameyê xo ameyenî name kerden. Kurd, semedo ke bi vateyî Mistefa Kemal ke ge–ge vatenî: “yew xoserîya herêmî, yan xoserî, yan zî çîyo ke bi nê rengan semedê Kurdan bêro dayen” bawer kerdibi, heta nê seran bêdeng mendibî. Her wina Mistefa Kemal sala 1925’de meclîsa gird de, qisey kerdibi û vatibi ke: “Turk, kurd û çerkes; ma heme enasiranî İslam anî meydan.” Estbîyayişî zaf rengîyê Turkîyê ardenî ziwan. La çi heyf ke Mıstefa Kemal yew wexto kilm ra pey, nê çîyî xo vîra kerdî û dest bi inkar kerdenî kurdan kerd. Cuwa pey zî, waşt ke komarê biko yewreng û yewveng, yan yew komara bi rengî tirk awan bikero.
Sere 1925’ra na Mistefa Kemal va “ê ke Turkîyê de ciwiyenî, heme miletê turk î, herkes turk o, Komara Turkîyê turkan awan kerd a.” Na ameyî na mehna ke kurd çîn û ameyî red û inkar kerden. Hinî, Mistefa Kemal dest bi yewreng kerden û turkreng kerdenî komarê kerdibi.
Na hereketa ke tarîx de bi nameyî “Serewedartişi Şêx Seîd” yena behs kerden, 13yê aşmê Sibat serre 1925’ de Pîran de dest ci kerd û li Dîyarbekîr de qedîyayî. Şêx Seîd û embazî ey nêzdîyê Gimgim de, pirdî Carpuh sero de ameyî tepiştien. Nayê sero rejimo Kemalist yew muhakemekerdişô şenik ra pêy bi qerarî Dadigehê İstiklal de, Şêx Seîd û 47 embazî ey, Diyarbekir de aliqnayî û zaf hetkarî na hereket eştî zîndan. Înan ra zaf kesî azar, cefa û teda vero û ridî şertanî xirap ra zîndan de merdi, her wina zaf kesî û keyeyî zî ameyî sirgun kerden û koçber kerden.
Hereketê Şêx Seîd, semedo ke heq û mafî meşrû ê şarî kurd emeyebî binî lingan kerden û zeft kerden û estbîyayiş û nasnameyî miletê kurd nêamebî nas kerden, sey xoverdayen û nêrazî bîyayenoke gelêrî dest ci kerdibî.
Ewro, hema zî, mezelî pîrîkanî kurdan sey Şêx Seîd, Seyid Riza û Bedîêzeman Seîdê Kurdî, beli nîyî. Rejimo turkperest semedê qorikerdişî mafî turkayetîye, hem serek û rayber û pilî kurdan kştî û hem zî gorî înan nimitî.
Hereketê Şêx Seîd, hereketê qorikerdişî heq û azadîyanî kurdan a Şarî kurd na meşale ke sere 1925’de tafînîyayibî, hema zî, hewna nêkerda.
Şarî kurd wazeno ke gorî pîrikanî xo ziyaret bikero. Ê gorî pîlanî kurdan ke hetî rejim ra ameyî nimiten, wa bêrî eşkira kerden.
Serekî hereketê milî ye 1925, Şêx Seîd efendî û embazî ey şehîdî dozê azadîye Kurdistan ê.
Şêx Seîd tekoşînê azadîye şarî kurd de ciwîyeno û her tim biciwîyo. 29.06.2021
Latif EPÖZDEMİR
Serekî Pêroyî yê Partîya Maf û Azadîyan / HAK-PAR
About Post Author
