BÊRÊ MA DEST BİDÎME TÊDEST, QEDERÊ XO BİVÛRNÎME!
SEBA AZADÎYE, AŞTÎYE, DEMOKRASÎYE Û VÛRNAYENE HAK-PAR!
SEBA ŞARISTAN Û DEWANÊ MODERNAN, PAK Û DELALAN HAK-PAR!
Hemwelatîyên hêcayî,
Ma fênda/zê Partîya Heq û Azadîyan (HAK-PAR) edi weçînîtena Adara 2014’îne de ca gênîme û raya/vengê şima wazenîme.
HAK-PAR’e seba azadîye, aştîye û demokrasîye kar û gure kena.
HAK-PAR’e makeqanûnêde newe, şaristanî/medenî û demokratîk wazena.
HAK-PAR’e şaristananê bi plan û dezgeh wazena.
HAK-PAR’e lêweyê şevekmayena dormeyî û xozayî der a.
HAK-PAR’e lêweyê heq û azadîyanê xebatkaran der a.
HAK-PAR’e vera nêheqîye û zordestîya duşte cinîyan a.
Ma wazenîme pêro persî bi şêweyêde aştîyane çareser bibê û şer û pêrodayiş cuyana komelî ra bivejîyo.
Persa kurdan/kirmancan
Persa verêne persa kurdan a. Na perse demê ravêrdeyî ra menda û seba ke bi adilane niyama çareserkerdene, roj bi roje bîya giran û heyanî ewro ama. Bedelê na perse seba komelî gelê giran o.
Na perse hona demê Dewleta Osmanî de dest kerd ci û heq û azadîyên şarê kurdî niyamê naskerdene. Key ke Dewleta Qsmanî şerê cîhanî yê verênî de tede şîye û derekeyan herdê daye girewt de, kurdan kî lêweyê tirkan de xover da û welat şevekna. Hama awanbîyena Komara Tirkîye ra dime heq û azadîyên kurdan niyameyî naskerdene, sîyasetê nênaskerdene û çînekerdena kurdan û qedexekerdena kultur û ziwanê kurdkî dest kerd ci. No sîyaset bi destê zorî raye ra berîya. Naye ra kurdî te de dejayî, xover da, gelê cengî û têmîyanî vejîyayî, coka her di şaran/miletan zerarêde girs vînit.
Na peynîye de kî, no cengê 30 serî bî semedê merdena 50 hezar merdimî, her hînî kî herêma kurdan bîye ser û bin, bi mîlîyonan kirmancan welatê xo ra koç kerd. Lêweyê naye de, welatê ma hetê ravêşîyene û demokrasîye de peyser mend.
Handê tecrubeyî ra tepîya, rayeraber û verperskarên Dewleta Tirkîye kî zerar û zîyan vînenê, ke bi nê sîyesetê şaşî, bi zor û zulmî persa kurdan çareser nêbena û êndî bi raûdirbanê aştîyane gêrenê.
Ma fênda HAK-PAR’e destpêke ra nat lêweyê sîyasetêde aştîyane yîme. Ma wazenîme çekî bêveng bê, şer û pêrodayiş cuyana komelî ra vejîyo û persa kurdan bi şêweyêde aştîyane çareser bibo. Bi bîrûbawerîya ma na mimkun a.
Nê seranê peyênan de Dewleta Tirkîye seba naskerdena kurdan tayê gamên rindî eştî. Raye dê ke persa kurdî bi serbestîye bêro qesekerdene. Êndî pirtûk, rojname, kovar û kasetên muzîkê kurdkî serbest ê. TRT-6 bi kurdkî weşan keno û tayê zanîngehan de beşên ziwan û edebîyatê kurdî bîyî ra. Nêyî gamên rind ê, hama seba çareserîya persa kurdan bes nîyê.
Seba çareserîyêde tekuze, ganî gamên girsêrî bêrê eştene. Elbet çareserîye ganî adilane bo û a kî ser hîmê fêndajubînîye/zêjubînîye mimkun a. Seba naye kî ganî aqlîyeta verî ya ke estbîyena kurdan nasnêkerdêne û waştêne komelêde tekreng awan bikerê, ganî o sîyaseto tekçî bêro terkkerdene û sîstemêde federal bêro awankerdene.
Edi pêro welatanê ravêşîyayî û şaristanîyan de ke zafrengin ê, yanê uca de hetê ziwanî, kulturî û bîrûbawerîye de şarên cîya cîyayî cuyînê, sîstemo sîyasî federal o.
Federalîye parçebîyene nîya, hama bi şêweyêde aştîyane pîya cuyane ya.
Coka ma fênda HAK-PAR’e federasyon wazenîme. Federalîye fêndajubînîye ya. Kurdî edi sîstemêde nîyanên de şîkînê pêro heq û azadîyanê xo bigêrê.
Na welat de partîya ke federasyon wazena tenya HAK-PAR a.
Ganî Tirkîye bi makeqanûnêde newe sîstemêde nêmmerkezî û federalî biçîno we. Edi dinya de Dewletên Yewbîyaye yê Amerîka (DYA), Rusya, Almanya, Hîndistan, Çîn, Kanada Swîsre, Belçîka û Spanya kî te de, gelê welatan de no sîstem est o.
Ganî kurdkî (kurmanckî, kirmanckî/zazakî) kî lêweyê tirkkî de bibo ziwano fermî. Welatêde goreyê zafrengîya etnîkî û kulturî, şîkînê yew ra vêşêrî ziwanên fermî estbê. Dinya de gelê dewletên bi na şêwe est ê; fênda Swîsre, Belçîka, Kanada, Federasyonê Rusya, Hîndistan, Komara Afrîka Vaşûre.
Îraq de kurdkî edi sera 1958’îne ra nat ziwanê fermî yê diyin o. Ancî Îraq de bi makeqanûnê sera 2005’îne sîstemo federal amo pezirnayene/qebûlkerdene û Herêma Kurdistanî kî bîya herêmêde federal û wayîrê parlamentoyê xo.
Ganî Makeqanûnê Tirkîye yê newe de heqa perwerdeyî bi ziwanê dayike ca bigêro. Ganî domanî/qeçek û xortî bişîkîyê mekteb ra heyanî zanîngehî ziwanê xo biwanê û şar bişîkîyo ziwanê xo her hetê cuyane de bi karbiyaro. Hînî ke mebo, merdim nêşîkîno qalê azadîya yew ziwanî bikero.
Heqa perwerdeyî bi ziwanê dayike, her hînî seba azadîya ziwan û kulturê şaranê bînan fênda erebkî, lazkî, çerkezkî kî lazim a, ke tayê cayan de bi mirdîya xo nîşteca yê.
Na welat de, peynîye re ke sîyasetê red û înkarkerdena kurdan ame, bi taybetî seranê peyênan de sîyasetmedarî gelê qalê birayîya kurd û tirkan anê re ziwan. Hama vatenên înan merdimî îqna û persan çareser nêkenê. Birayîya rastîye ser esasanê fêndajubînîye bena. Ganî herdimîna hetî qasê jubînî/yewbînî wayîrê heqe bê.
HAK-PAR’e birayîyêde nîyanêne wazena.
Ma, kesên ke çareserîya persa kurdan şêweyêde adilane û ser esasê fêndajubînîye wazenê, hemwelatîyanê azadîye û aştîwazan ra daw û doza raye kenîme.
Persa Alewîyan, azadîya bîrûbawerîye
Persa alewîyan kî persanê girsan ê welatê ma ra yew a. Tirkîye û Kurdistanî de qasê 15 mîlîyon alewîyî cuyînê. Alewîyan demo ravêrde de gelê nêheqîye û zulm vînîto, gelê şopan nasnameyê xo do we.
Na hêne de, zordarîye ser alewîyan tayê bîya sist. Êndî fênda verî nasnameyê xo nêdanê we, komelên înan est ê û dergahan bi şêweyêde fermî awan kenê, hama dergahî bi şêweyêde fermî niyamê naskerdene. Dersa dînî kî mejbûrî ya.
Lêweyê alewîyan de, ser dîn û bawerîyanê bînan fênda xiristîyanî, mûsewî û êzîdî kî nêheqîye û cîyayîye bi şêweyêde bîn ramena.
Werte ra wedarîyena na nêheqîye, bi laîqîyêde rasteqîne mimkun a. No welat qet nêbî laîq. Heyanî ke sazîyêde fênda Serwerîya Karê Dîyanetî estbo, ke goreyê îslamê sunî gurîna, û heyanî ke dersa dînî seba têvterê hemwelatîyan mejbûrî bo, merdim nêşîkîno qalê laîqîye bikero.
Ganî Serwerîya Karê Dîyanetî bêro vûrnayene, sazîyêde fermî ra bêro vetene, yanê bibo sazîyêde xoser, ya kî weqif û ancî seba bisulmananê sunîyan xizmeta dînî bikero. Her hînî dersa dînî seba her kesî mejbûrî mebo. Ganî her dîn û bawermendîyên cîya seba xizmeta dînî goreyê xo weqif û sazîyanê nîyanênan awan bikerê.
Seba demokrasîyêde rasteqîne ganî Dewleta Tirkîye destê xo karê dînî ra bianco, qet zordestîye re çi dîn û bawerîye mekero, qet yew dînî ê bînî ra hustêrî mêgêro.
Ma fênda HAK-PAR’e her kesî rê laîqîyêde rasteqîne û azadîya bîrûbawerîye wazenîme. Coka ma pêro hemwelatîyanê hetkarê/terefdarê azadîya bîrûbawerîye ra û duştê her çêşîd cîyayîye û nêheqîye ra raye wazenîme.
Endamîya YA û standardanê Awrûpa de, demokrasîyêde ravêşîyaye û zafrengine
Ma fênda HAK-PAR’e wazenîme ke Tirkîye bibo endamê Yewîya Awrûpa. Seba naye Tirkîye rojê ravê reformên ke lazim ê, biqedêno û şertanê YA biyaro bi ca.
Tirkîye, heyanî nika bicaardena reforman de timî herê menda, giran meşmeşîya û bi maneyan gêra, hama seba herêkewtena endamîye welatên Yewîya Awrûpa kerdî gunekar. Hem bicaardena Şertanê Kopenhagî hem kî reformên bînî yên endamîya YA, seba demokrasîye, şefafîye, ravêşîyena Tirkîye zaf muhîm ê.
Ma goreyê standardanê Awrûpa demokrasîyêde hemdeme û zafrengine wazenîme. Ganî astengên verê azadîyanê bîrûbawerîye, organîzasîyonan û çapemenîye bêrê wedardene. Ganî goreyê Şertê Venedîkî partî û komelên ke şîdetî red kenê, serbest bê.
Ganî Qanûnê Partîyanê Sîyasîyan, Qanûnê Weçînîtene, Qanûnê Ceza bêrê vûrnayene û bibê demokratîk; Qanûnê Duştê Terorî bêro wedardene.
Ganî bendê weçînîtene seranser bêro wedardene, partîyî goreyê rayên ke girewtê bişîkîyê parlamento de bêrê temsîlkerdene û her hînî kî yardim xezîna dewlete ra bigêrê.
Ganî karûbarên ke bandûrêde girse re ser cuyana hemwelatîyan kenê, goreyê lazimîya seranserê welatî, ya kî edi herêman de, seba înan referandûm bivirazîyo. Yanê ma wazenîme hemwelatîyî bi na şêwe bibê wayîrê vatene û bire.
Makeqanûnêde newe, sîvîl û demokratîk
Ma fênda HAK-PAR’e hetkarê makeqanûnêde newe, sîvîl û demokratîk îme. Makeqanûnêde henên bo ke seba çareserîya pêro persanê muhîman bibo bingeh, ke ewro welat rî bi rî yo; fênda persa kurdan û alewîyan, her hînî kî bibo bingeh seba demokrasîyêde ravêşîyayîye.
Makeqanûno newe ganî nê hîrê esasan bihewêno: Seba hemwelatîye nasnameyêde newe, ke pêro kes û pêro şarên nê welatî xo te de bivînê; sîstemêde nê merkezî yê sîyasî û îdareyî, ke raye bido xomûxtarîye ya kî federalîya herêman; perwerdeyî/banderîye bi ziwanê dayike.
Makeqanûno newe, lêweyê nê her hîrê esasan de, ganî standardanê YA de heq û azadîyanê bingehînan bihewêno.
Heqê cinîyan û peynîye re ciardena şîdetê duştê cinîyan
Welatê ma de, beşdarîya cinîyan edi qadê sîyasî û komelî de standardanê YA de nîya, Ma fênda HAK-PAR’e wazenîme, goreyê Peymana Verrecigirewtena Pêro Cîyayîyanê Duştê Cinîyan (CEDAW) ke hetê Miletên Yewbîyaye ra ama pezirnayene, seba beşdarîya cinîyan pêro qadanê sîyasî û komelî de astengî mebê.
Welatê ma de, çi mixabin ke zordestîya ser cinîyan hona kî dewam kena. Heroj 3-4 cinîyî bi destê merdiman, mêrde, bira û embazanê înan ênê kiştene.
Ma fênda HAK-PAR’e terefdarê ver re zor û zordestîya duştê cinîyan bêro girewtene û cinîyî bişîkîyê karê qadê sîyasî û komelî de vêşêrî beşdar bibê.
Ma seba ke cinîyan şîdet ra bişeveknîme, mirdîya xo cayanê şeveknayişî awan bikerîme û tedbîrê asayişî, ekonomî û sosyalî yên ke cinîyan linganê xo ser vindarnenê, bigêrîme.
Seba werte ra wedardena bîrûbawerîyanê şaş û çewtan perwerdeyîya domanan û xamayan muhîm a. Ganî na babete tedeyîyê programa dersan de ca bigêro.
Ma wo sîstemê perwerdeyî, bîrûbawerîyanê şer û şîdetî fîraznayoxan ra, vatenanê nîjadperest û şoven ra pak bikerîme. Ma wo duştê kesên ke dinya û komelî de renganê cîyan fênda dişmenî vînenê, qewxa bidîme, û domanan û xortan bi fikrê sînî/hesî, weşvînîye û dostîye bitîtiknîme.
No şero ke bi seran o dewan keno û edi cuyana komelî de mêlê zorî û zordestîye xo de hewêno, û no şîdetê duştê cinîye û domanan kî te de, bi şêweyêde bîn xo dano teber. Komel bi merdimanê rikdar û teqteqokan degirewte yo.
Ma fênda HAK-PAR’e persan bi raûdirbanê aştîyane, goreyê esasanê fêndajubînîye û adeletî çareser bikerîme, û bi na şêwe welatî biresnîme aştîye, şer û pêrodayişî cuyana komelî ra vejîme. Ma talîbê nê kar îme.
Heqên karker û xebatkaran
Welatê ma de heqên karkeran goreyê standardanê YA gelê peyser ê. Zaferîyê karkeran bê sendîka yê. Bi taybetî rewşa karkerên ke şîrketanê taşeronan de gurîne, gelê xirab a. Heroj 3-4 karkerî qezayanê karî de cuyana xo kenê vîndî.
Mekanîzmayên ke heq û hûqûqê karkeran şeveknê tekuz niyê ya kî rind nêgurînê. Seba tekuzkerdene, ganî hetê îdareyî/kagêrîye lêweyê karkeran bo.
Ma fênda HAK-PAR’e, seba ke heqên karkeran bêrê sewîya welatanê ravêşîye û şaristanî, ma wo kar û xebat bikerîme. Ma wo karxaneyan de seba weşîye û emnîyetê karkeran tedbîranê baş û qencan bigêrîme. Ma lêweyê rencî/kedî der îme, û dostê bindest û hejaran îme.
Îdareyên herêmî
Ma fênda HAK-PAR’e, soz û bext danîme şima ke qadê îdareyanê herêmî de kar û gureyêde rind bikerîme.
Ma wo (do/go) polîtîkaya şaristananê bi plan, modern, pak û cuyanweşe bimeşnîme.
Welat de, şaristanî bi kemer û betonî amê degirewtene, fênda ke merdimî bifetesnê. Şîyayiş û ameyişê şaristanan, yanê trafîk bîyo fênda îşkenceyî
Ma wo raye medîme ê kesan, ke seba zengînîya qezencêde heramî plan û mîmarê şaristanan xirab bikerê. Her hînî kî ma wo xebatêde hêca seba sererastkerdena çewtî û xirabîyên ke ravê ame kerdene, bikerîme, û înan werte ra wedarîme.
Ma wo rindîya şaristanan û zengînîya înan a tarixî, ca û qadanê kewe bişeveknîme û qadanê keweyan hîra bikerîme. Ma wo park û baxçeyan awan bikerîme, seba meş û seyranî rayan, seba domanan cayanê kayî, seba xort û pîlan cayanê sporî bivirazîme. Ma wo şaristanan bikerîme cayê cuyanweşe/cuyangehî.
Cade û zuqaqî şahtamarê şaristanan ê. Çi mixabin ewro. bi taybetî ê şahtamarên şaristananê pîlan xitimîyê û ê bîyê cayê fetesîyene. Seba trafîkêde asan û rind, binawanîyêde bi plane lazim a. Seba çareserîya na perse ganî şaristanên pîlî û nêmpîlî wayîrê torê rayanê binherdî bê, yanê metroyî bêrê awankerdene, şîyene û ameyena serherdî kî bi otobûs û sîstemê xete bêro degirewtene. Ma fênda HAK-PAR’e, daw û doza nê karî kenîme.
Ma wo şîyene-ameyena mabeynê şaristanan de kî giranîye didîme sîstemê xete.
Seba ke welatê ma herêmêde herdlerzî yo, ma wo raye medîme virastena ban û awanîyanê xaxûdan.
Ma wo şaristanan de seba asankerdena falîyetanê sosyalî û kulturî, mirdîya xo merkezanê kulturî û komelî awan bikerîme. Ke partî, komel û sazîyên kulturî key ke biwazê, bişîkîyê uca bê desmic ya kî bi bedelêde şenik kombîyenan, konferansan û falîyetanê kulturî organîze bikerê.
Ma wo sazîyanê herêmî de seba şeveknayene û ravêberdena ziwan û kulturanê cîya cîyan kî bigurîme û seba cirê destekbîyena îdareyanê herêmî, çi ke destebera ma ra bêro, ma wo bikerîme.
Ma wo tedbîran bigêrîme, ke domanan û cîwanan esrar û xuyanê pîsan ra bişeveknîme. Ma wo seba ke encumanê beledîyanê wîlayetan bêkes, domanan û cîwananê wayîrêtacîyan rê îmkananê banderîye, kar û meslege gure bikerê û awankerdena cagehê domanan û cîwanan de, teşwîq bikerîme.
Ma wo kesên ke motacê yardimê xane, weşîye û werdene yê, cirê sazîyan awan bikerîme û desteko madî bidîme ci.
Ma wo Dewleta Turkîye qeyd û bendên ke verê peymana Şertên Xomûxtarîya Herêmî ya Îdareyanê Awrûpa nê ro, wedarîme.
Ma a bawerîye der îme, ke persên herêmî verê veran bi destê îdareyanê herêmî çareser bibê. Ganî encumanên beledîye û şaristanan fênda parlamentoyê herêmî bigurîyê. Ganî kar û xizmetên fênda perwerdeyî, weşîye, asayişê herêmî bi destê îdareyê herêmî bêrê kerdene. Walî, qeymeqam û midurên emnîyetî kî fênda beledîyan bêrê weçînîtene. Ma wo fênda HAK-PAR’e, seba ronayena yew sîstemê herêmî yê nîyanênî bixebetîme.
Şeveknayena xozaya dormeyî
Seba şaristan û dewanê modernan û seba cuyanêde qence, ganî ma xozayî fênda roştîya çimanê xo bişeveknîme û raye medîme xirabkerdena eyî. Ma fênda HAK-PAR’e, qedr û qîmetê naye rind zanenîme.
Ganî ma keweyîya dew û şaristanan yanê biran/daristanan, bax û baxçeyan, dar û beran, vaş û vilîkan, cînsê heywanan rind bişeveknîme, zengînêrî bikerîme. Ganî awankerdena şaristanan û karxaneyanê sinayî şeveknayena xozayî de ahengdar bo. Eke bedelê awankerdena şaristanan û sinayî qilêrkerdena herdî, aw û hewayî, qilêrkerdena çem û robaran, gol û deryayan bo, qîmetê şaristanîye û sinayîyêde nîya bê dar û dezgehî çîn o, mixabin dinya û cuyane keno xirab.
Şeveknayena xozayî şeveknayena vereroja ma ya. Bi şeveknayena dormeyî, ma wo doman û tornanê xo rê dinyayêde pak û delale cabiverdîme.
Coka, ganî ma kozikê domanan ra dest bikerîme ci heyanî zanîngehî sîstemê perwerdeyî de cayêde hîra bidîme muhîmîya şeveknayena xozayî. Mezgê cîwananê ma bi na bawerîye bêro degirewtene.
Ganî beledîye û encumanên wîlayetan na bare de giranîye bidê perwerdeyîya hemwelatîyan.
HAK-PAR’e wayîrê şêweyê sîyasetêde newe ya.
Hemwelatîyên delalî,
Ma fênda HAK-PAR’e wayîrê şêweyê sîyasetêde teze yîme: Dirust, areste/zelal, bi prensîp û şêweyê sîyastêde bi biryar.
Şima ra kî eyan o: Na welat de sîyaset goreyê prensîpan nê, goreyê vervînî; baqilane nê, bi kîn, şer û pêrodayişî meşîno. Na kî raye nêdana dîskusîyonêde şaristanî. Bi na şêwe merdim nêşîkîno rastîye bivîno, jubînî fam bikero, bêro were û persan çareser bikero.
Hama ma goreyê vervînî, goreyê kîn û hêrsî nêmeşîme. Sîyasetê ma goreyê aqil û prensîpan o. Ma wazenîme persanê şarî û welatî bi darê zorî nê, bi şer û pêrodayişî nê, hama bi raûdirbanê aştîyane çareser bikerîme.
No tecrube heyanî ewro rind nîşan dano, ke bi raya şerî û pêrodayişî persî çareser nêbenê. Ma persanê esteyan bi raûdirbanê aştîyane, bi dîskusîyon, bi destekê şarî şîkîme çareser bikerîme.
Ma edi sîyaset de wayîrê şêweyêde newe yîme û bi şarê xo bawer îme.
Ma şîkîme dinyayêde azade, aştîyane û delale pîya awan bikerîme.
Seba nê semedan ma şima ra destek û raye wazenîme.
* * *
Hemwelatîyên hêcayî,
Pêro kesên ke azadîye, aştîye, demokrasîye û vûrnayiş wazenê,
Partîya Heq û Azadîyan (HAK-PAR) bi wazanê xo, bi şêwe û şîyasetê xo, şêweyê kar û gureyê xo partîyêde cîya ya.
HAK-PAR’e partîya azadîye û aştîye ya.
HAK-PAR’e partîya demokrasîye û vûrnayişî ya.
Seba çareserîya persa kurdan/kirmancan ser hîmê aştîye û fêndajubînîye HAK-PAR’e!
Seba perwerdeyîya pêroyî û bê desmic bi ziwanê dayike HAK-PAR’e!
Seba çareserîya persa alewîyan û azadîya bîrûbawerîye HAK-PAR’e!
Seba demokrasîyêde rasteqînê HAK-PAR’e!
Seba heqanê cinîyan û xebatkaran, seba heqanê komelî HAK-PAR’e!
Seba vereroja azade yê doman û cîwananê ma HAK-PAR’e!
Seba şaristan û dewanê modernan, pak û delalan HAK-PAR’e!
HAK-PAR’e partîya şima ya.
Bêrê ma dest bidîme têdest, qederê xo bivûrnîme!
Bêrê ma vereroja xo pîya awan bikerîme!
PARTİYA HEQ Û AZADİYAN