Latif EPÖZDEMİR
Tarihe şöyle bir baktığımızda MART ayının hemen her gününde bir yada birden fazla hafızalarda yer etmiş, kimi sevinçli kimisi de oldukça hüsran dolu bir çok olayla karşılaşmak mümkündür. Okurlara ve araştırmacılara küçük bir anımsatma amacı ile tarihsel bir gezinti yaparak kronolojik bir gündem hazırladık. Aşağıda gün sırasına göre bu olayların kısa bir özeti yer almaktadır.
• 1 MART 2004 Türkiye Büyük Millet Meclisi’nden ABD’nin Türkiye’deki üsleri üzerinden Irak’a operasyon yapılması konusunda kamuoyunda da “Teskere” diye bilinen meclis araştırması sonucu teskere ret edildi.
• 1 MART 1979 yılında Irak Kürt hareketinin efsanevi lideri Mela Mıstefa Barzani yaşama veda etti.
• 2 MART 1950 de, 33 Kürt köylüsü sorgusuz-yargısız, Van’ın Özalp ilçesinde Orgeneral Mustafa Muğlalı’nın emri ile katledildi. Muğlalı yargılandı, 20 yıla mahkum oldu. Ancak, her ne hikmetse Muğlalı adı bir çok yere cadde ve sokaklara unvan olarak verildi. Dersim ve İstanbul’da bu adla caddeler bulunmaktadır. Tarihte Muğlalı diye bilinen ve ölümsüz şair Ahmet Arif Par bu konuyu “33 Kurşun” adı ile bir şiir yazdı ve olayı edebiyat dünyasına ulaştırdı. Bu olayda öldürülmüş olanlar 32 kişiydi. 33’ten biri kadındı. Muğlalı kadını öldürtmedi ama kayıtlara öldürüldü diye geçirdi.
• 2 MART 1994’te DEP milletvekilleri Ankara’da göz altına alınarak tutuklandılar. Milletvekilleri daha sonra yıllarca cezaevinde yattı. DEP milletvekillerinin dokunulmazlığı kaldırıldı.
• 2 MART 1952 yılında Fransa boyunduruğundaki Fas bağımsızlığına kavuştu.
• 2 MART 1990 yılında terörist olarak yargılanıp ömrünün büyük kısmını cezaevinde geçiren Güney Afrika Ulusal hareketinin lideri Mandela kendi ülkesine devlet başkanı oldu.
• 2 MART 1960 yılında şair ve politikacı Necip Fazıl Kısakürek Atatürk’e hakaret ettiği gerekçesi ile Atatürk’ü Koruma Kanunu’na muhalefet etmekten 18 ay hapse mahkum oldu. Benzer bir yasa şu anda hemen hiçbir ülkede yok. Ancak yasa hala Türkiye’de geçerli.
• 3 MART 1924 yılında “Tevhidi Tedrisat Kanunu” adı ile bir yasa çıkartılarak, Türkiye’deki tüm Medreseler kapatıldı. Yasa “Eğitimde Birlik“ adı ile tanıtıldı. Ancak yasa özünde Kürt coğrafyasında medreselerde süren “Kürtçe Eğitimi“ sonlandırmayı amaçlamaktaydı. Böylece Kürt dilinde eğitim olanağına son verilmiş oldu. Klasik Kürt edebiyatının bir çok yazarı bu medreselerden çıkmıştı. Bu yasa ile bu olanak son bulmuş oldu.
• 4 MART 1923 yılında İzmir İktisat Kongresi toplanarak Türkiye’nin ekonomik modeli olarak kapitalizmi benimsendi.
• 4 MART 1925’te Başbakan olarak atanan İsmet İnönü başkanlığındaki hükümet Kürt ayaklanmasını (Şêx Said Ayaklanması) bastırmak amacı ile Takriri Sukun Kanunu’nu çıkardı.
• 4 MART 1929’da Takriri Sukun Kanunu yürürlükten kaldırıldı.
• 5 MART 1991 günü Irak Kürtleri Raniya kentinde bir ayaklanma gerçekleştirdiler. Bir çok kişi öldürüldü, yüzlerce kişi yaralandı.
• 6 MART 1924 İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğü il dahilindeki tüm tekke-zaviye ve medreselere baskınlar düzenleyerek yöneticilerini göz altına aldırdı ve tüm bu kurumları mühürledi.
• 7 MART 1927 de İstiklal Mahkemelerinin görev süreleri doldu. Bu mahkemeler özel mahkemelerdi ve sınırsız yetkilere sahipti. Şêx Said ve 52 arkadaşı Diyarbakır İstiklal Mahkemesi’nde şekli bir yargılamadan sonra bugünkü belediyenin yanındaki çınar ağacına asılarak idam edildiler.
• 7 MART 2010 günü Kürtler üzerine araştırmaları ile üne sahip olmuş olan tarihçi Lazerev yaşamını yitirdi. Lazerev’in Kürtlere ilişkin bir çok araştırması bulunmaktadır.
• 8 MART 1910 yılında Clara Zetkin tarafından II. Enternasyonale bir önerge sunuldu ve bugün “Emekçi Kadınlar Günü” olarak kabul edildi. Daha sonraları ise, 1975 yılında, BM bu günü Uluslararası Dünya kadınlar Günü olarak benimsedi. 8 MART, o günden beri dünyada kadınlarca kitlesel bir biçimde kutlanmaktadır.
• 10 MART 1919 yılında Çin’de kölelik düzenine son verildi.
• 10 MART 1972 yılında Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu mensupları Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan’ın idam edilmeleri kararı TBMM’inde oylanarak kabul edildi. Oylamada 238 kabul oy, 53 ret ve 6 oy da çekimser olarak kullanıldı.
• 11 MART 1970’te Irak’ta, Mela Mıstefa Barzani önderliğinde, Kürtler özerklik hakkını elde ettiler.
• 12 MART 1921 yılında Arnavut asıllı şair Mehmet Akif Ersoy’un yazdığı bir şiir, İstiklal Marşı olarak kabul edildi.
• 12 MART 1971 Türkiye’de TSK yönetime el koyarak demokrasiye son verdi. Balyoz Harekatı olarak da bilinen bu baskıcı dönemde bir çok ilerici yurtsever gözaltına alınarak işkencelerden geçirildi.
• 12 MART 1995’te İstanbul Gazi Mahallesi’nde, bir Kontrgerilla timinin şoförünü öldürmek sureti ile gasp edilen bir ticari araçtan kahvehaneler kurşun yağmuruna tutuldu. Halil Kaya adında bir Alevi dedesi yaşamını kaybetti. Ayrıca Gazi olaylarında 5’i ağır 25 kişi de yaralandı. Bu olaylara tepki gösteren kitleler Ümraniye’de gösteri yaptılar. Bu gösteriler sonucunda insanlar üzerine kurşun yağdırıldı. Tüm bu olayların sonunda Gazi’de 12, Ümraniye’de 5 kişi olmak üzere toplam 17 kişi yaşamını kaybetti, yüzlerce kişi de yaralandı.
• 13 MART 1982 yılında Seyit Konuk, İbrahim Ethem Coşkun ile Necati Vardar adlı üç devrimci İzmir’de idam edildi.
• 13 MART 1900 Yunanlı şair Yorgo Seferis Nobel Edebiyat ödülüne laik görüldü. Nobel ödülleri dünyanın en saygın ödülleridir.
• 14 MART 1919 TIBHANE-İ AMİRE VE CERRAHHANE-İ AMİRE adlı tıp okulunun açılış tarihi olan 14 MART 1827 Türkiye’de modern tıp eğitiminin başlangıcı olarak kabul ediliyor. Tıp Bayramı, ilk kez, 1. Dünya savaşı sonunda, İstanbul’un işgal edildiği günlerde, yabancı işgal kuvvetlerine karşı tıp öğrencilerinin bir tepkisi olarak 1919 yılında kutlandı.
• 15 MART 1920 – İngilizler, İstanbul’da yüz elli Türk aydınını tutukladı.
• 15 MART 1933 – Almanya’da Hitler, Üçüncü Reich’i ilan etti.
• 16 MART 1988’de 5000 Kürdün kimyasal bombalarla yok edildiği Halebçe katliamı gerçekleşti. Bu insanlık dışı katliamda on bine yakın Kürt yaralandı. Hala yaraları iyileşmeyen ondan fazla insan yaşıyor Halepçe’de. Emri veren Saddam ve emri icra eden Ali Kimyayi idam edildiler.
• 16 MART 1978’de İstanbul Üniversitesi’nden çıkan öğrencilerin üzerine Beyazıt Küllükte kümelenmiş katiller tarafından bombalar atılarak 7 öğrencinin öldürülmesi gerçekleşti. Bu olayda onlarca öğrenci de yaralandı. Hamit Akıl adlı Kürt devrimcisi de ölenler arasındaydı. Şimdiki Trabzon Emniyet Müdürü Reşat Altay, o bölgenin ekipler amiriydi.
• 17 MART 1994 DEP Milletvekilleri, Leyla Zana, Hatip Dicle, Selim Sadak ve Orhan Doğan 10 yıl hüküm giydiler. Özellikle Orhan Doğan çok çirkin bir biçimde Meclis kapısında yaka paça polislerce araca bindirilip emniyete götürüldü. Orhan Doğan tahliye olduktan sonra Doğubeyazıt’ta, bir şölen esnasında beyin kanamasından yaşamını yitirdi.
• 18 MART 1915 Çanakkale’de önemli bir zafer kazanıldı. Türkiye’de yaşayan hemen her halktan onlarca genç askerin canı pahasına elde edilmiş olan bu zafer Türk Kurtuluş Hareketinin en ağır ve zor eylemiydi. Günlerce süren çatışmalardan sonra Çanakkale boğazı kontrol altına alındı. Gelibolu Zaferi de denilen bu olay Türk tarihine altın harflerle yazıldı. Her yıl bu zaferin yıldönümünde çeşitli etkinliklerle anmalar yapılmaktadır. Çanakkale’de binlerce Kürt de çarpışmalarda yaşamını yitirdi.
• 19 Mart 1993 yılında Lübnan-Barelyas’ta PKK ile PSK arasında bir protokol imzalandı. PKK adına Abdullah Öcalan, PSK adına ise Kemal Burkay protokole imza attı. Gözlemci olarak da Ahmet Türk ve Celal Talabani tanık olarak protokolde yer aldı. Buna göre PKK hemen bir ateşkes imzalayacak ve her iki Kürt hareketi aralarındaki sorunları giderip bundan böyle güç birliğine gideceklerdi. Bu protokolün ilk yaptırımı ateşkesin ilanı oldu. Ancak bu ateşkes Bingöl’de Eregenekon tarafından 30 sivil askerin öldürtülmesi sonucu bozuldu. Daha sonra PKK tek taraflı olarak protokolü bozdu.
• 19 Mart 1980 yılında Özgürlük Yolu, KUK ve DDKD diye bilinen üç Kürt siyasi hareketi arasında UDG – Ulusal Demokratik Güçbirliği adında bir ulusal birlik oluşturuldu. Bu önemli güç birliği sayesinde DDKD ve KUK arasında kan davasına dönüşmüş olan “kardeş” kavgası sona ermiş oldu.
• 19 MART 1945 yılında Sovyetler Birliği daha önce 1925 yılında Türkiye ile bağıtlamış olduğu “Türk –Sovyet Dostluk Paktını sonlandırdığını ilan etti.
• 20 MART 1956 Tunus bağımsızlığına kavuştu. Bir Fransız sömürgesi olan Tunus, Fransa’nın çekilmesi ile özgürlüğüne kavuştu.
• 20 MART 1945 Adana’nın Ceyhan ilçesi çok şiddetli bir deprem meydana geldi. Rihter ölçeğine göre 6 büyüklüğündeki depremde bir çok kişi yaşamını yitirdi.
• 21 MART-612 (M.Ö). Kürt, Fars, Beluc ve Tacik halklarının bayramı. Kürtlerin atası sayılan Guti’lerden bu yana 4350 yıldan fazla bir süredir kutlana gelen dünyanın en eski ve en düzenli bayramı olan NEWROZ, aynı zamanda tarihteki ilk ve tek bayramdır ki ulusal bir olayı konu alır. Bugün Kürt takviminin de başlangıç günüdür. Yani Kürt takviminin ilk günü 21 martta ile başlar. Burada diğer bir önemli bilgi de şudur ki M.Ö. 632 yılında Ninowa kenti fetih edilmiş, bundan iki yıl sonra ise Yani M.Ö.630 yılında da Med İmparatorluğu kuruldu. 632 yılında Dehak’ın eline geçmiş olan kent 20 yıl boyunca zulüm görmüş ve can almıştır. Denilir ki 20 yıl boyunca öldürüldüğü savlanan ama özünde dağa gönderilmiş olan gençler bu süre içinde yaşamlarını dağda geçirdiler. Dolayısı ile Newroz’un yaşını hesaplarken 612’yi miladi takvime eklemek gerekir. Sonuç Newroz’un yaşıdır.
• 21 MART 1999 UNESCO Paris’teki 30. oturumunda 21 MART Dünya Şiir Günü ilan etti. O günden beri her yıl dünyada bugün şiirsel etkinliklerle kutlanmaktadır.
• 21 MART 1960’tan beri bugün aynı zamanda Uluslararası Irkçılık ve Ayırımcılıkla Mücadele günü olarak benimsenmiştir.
• 21 MART 1966 Türk halk şiirinin önde gelen isimlerinden Aşık Veysel Şatıroğlu yaşama gözlerini yumdu.
• 21 MART 1982 yılında Diyarbakır Cezaevi’nde baskıları kınamak için isyanlar başladı. Bu esnada bedenini ateşe vermek suretiyle yaşamına kıyan Mazlum Doğan adlı Kürt devrimcisi direnmenin ve cesaretin timsali olarak tarihe geçti.
• 22 MART 1945 yılında, Suudi Arabistan, Irak, Yemen, Libya, Ürdün, Mısır ve Suriye tarafından Arap Birliği Örgütü kuruldu. Bu örgüt ilgili ülkelerdeki Kürt Ulusal hareketinin de genişlemesi önünde önemli engeller oluşturdu.
• 23 MART 1960 yılında 1878 yılında Bitlis ili Hizan İlçesi Nors köyünde doğmuş olan ve Seidê Kurdi diye bilinen Bediuzzaman Saidê Norsi yaşamını tamamladı.
• 23 MART 1992 yılında Kürt gazeteci İzzet Kezer öldürüldü.
• 23 MART 1876 yılında Kürt asıllı Ziya Gökalp doğdu. Gökalp, Turancılığın babası sayılır. Türkçülüğün Esasları adlı kitabı Türk milliyetçilerinin en önemli el kitabıdır. Gökalp daha önceleri de “Kürt Aşiretleri üzerine Sosyolojik Tetkikler” adında bir araştırma yapmıştı.
• 25 MART 1912 Yılında Türk Ocakları Derneği kuruldu.
• 28 MART 1939 yılında Franko İspanya’da faşist bir diktatörlük kurdu.
• 28 MART 1970’te Gediz de deprem oldu ve 1000 kişiden fazla can kaybına mal oldu.
• 28 MART 1966 yılında Cevdet Sunay Cumhurbaşkanı olarak seçildi. Cevdet Sunay Ankara sokaklarına “Kürdüm Diyenin Yüzüne Tükürün” diye pankartlar yazdırıp astırdı.
• 28 MART 2006 da Muş’un Şenyayla ilçesi kırsalında 14 PKK’li kimyasal silahlarla öldürüldü. Bu olayı kınamak için 28 Mart 2006’da Diyarbakır’da cenazelerin defnedilmesi sırasında patlak veren olaylarda Diyarbakır, Batman ve Kızıltepe’de 13 kişi daha yaşamını yitirdi.
• 30 MART 1972 de Tokat-Niksar Kızıldere’de bir katliam gerçekleşti. Bu katliamda Mahir Çayan ve arkadaşları yargısız olarak infaz edildiler.
• 31 MART 1947 yılında Mahabat Kürt Cumhuriyeti başkanı QADİ MUHAMMED Çarçıra Meydanı’nda idam edildi. Kürtler bu günü Şehitleri Anma Günü olarak kabul etmektedirler.
About Post Author
